Τί είναι οι Επιτελικές λειτουργίες και γιατί είναι τόσο σημαντικές;
Σταυρούλα Πετρίτου, λογοθεραπεύτρια
Χάρη στις επιτελικές λειτουργίες μπορούμε να είμαστε λειτουργικοί και να προσαρμοζόμαστε σε διαφορετικά περιβάλλοντα, διαφορετικές συνθήκες. Μας εξασφαλίζουν την απαραίτητη νοητική ευελιξία και ενεργοποιούνται όταν καλούμαστε να προσαρμοστούμε σε μια καινούρια κατάσταση στην οποία δεν απαιτείται αυτοματοποιημένη αντίδραση. Για παράδειγμα το να πούμε τις ημέρες της εβδομάδας με τη σειρά είναι μια αυτοματοποιημένη δεξιότητα αλλά για να πούμε τις ημέρες της εβδομάδας με ανάποδη σειρά ενεργοποιούμε τις επιτελικές λειτουργίες.
Ποιες είναι οι βασικές γνωστικές δεξιότητες που αφορούν στις επιτελικές λειτουργίες;
Σχεδιασμός:
Η δυνατότητα ενός ατόμου να οργανώνει νοητικά στρατηγικές για να επιτύχει ένα στόχο. Για παράδειγμα ένα παιδί καλείται να επιλύσει ένα μαθηματικό πρόβλημα. Προκειμένου να το καταφέρει χρειάζεται να σκεφτεί τα βήματα που θα ακολουθήσει ( δεδομένα, πράξεις κτλ)
Μνήμη εργασίας:
Όταν το άτομο χρειάζεται να διατηρήσει στη μνήμη του πληροφορίες , για σύντομη χρονική περίοδο, ενώ ταυτόχρονα εκτελεί και άλλα γνωστικά έργα. Για παράδειγμα λέμε στο παιδί 4 αριθμούς και ζητάμε να μας τους πει αντίστροφα. Ή όταν κάνει μαθηματικές πράξεις.
Γνωστική αναστολή απάντησης:
Αφορά στην ικανότητα αυτοελέγχου ενός ατόμου να αντιδρά σε ένα ερέθισμα.
Στα παιδική ηλικία, η ανεπτυγμένη ικανότητα γνωστικής αναστολής απάντησης του παιδιού επιτρέπει στο παιδί να:
- αντιδρά κατάλληλα σε περίπτωση ενδεχόμενου κινδύνου.
- Ζητάει και διαπραγματεύεται ένα παιχνίδι από ένα άλλο παιδί και να μην το αρπάζει.
- περιμένει για ένα μικρό χρονικό διάστημα όταν του το ζητάμε.
- Να μην «πετάγεται» στην τάξη, αλλά να σηκώνει το χέρι του και να περιμένει να του δώσουν το λόγο.
Γνωστική ευελιξία:
Με τον όρο αυτό εννοούμε την ικανότητα του ατόμου να προσαρμόζεται σε μεταβαλλόμενες καταστάσεις, ειδικά όταν τα πράγματα δεν έχουν πάει όπως έχουν προγραμματιστεί π.χ. Ένα παιδί μεταβαίνει ομαλά από την ώρα του παιχνιδιού στην ώρα του βραδινού γεύματος.
Επιπλέον, η γνωστική ευελιξία αφορά στην ικανότητα του ατόμου να παρατηρεί μια συνθήκη ή μια κατάσταση από διαφορετικές οπτικές π.χ. Ο μαθητής κάνει επίλυση προβλήματος για να διορθώσει ένα λάθος σε μία σχολική εργασία.
Συντηρούμενη προσοχή:
Με την έννοια «συντηρούμενη προσοχή» εννοούμε στην δεξιότητα να παραμένουμε συγκεντρωμένοι για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα σε μια δραστηριότητα μέχρι τη λήξη της.
Παραδείγματα: ολοκλήρωση πάζλ, παρακολούθηση παραμυθιού, παρακολούθηση του μαθήματος στην σχολική τάξη.
Συναισθηματικός αυτοέλεγχος:
Με τον όρο αυτό εννοούμε την ικανότητα του ατόμου να αυτοελέγχει και να αυτορρυθμίζει το συναίσθημά του.
Παραδείγματα: Το παιδί να διαχειριστεί τα συναισθήματα ματαίωσης( π. χ ακύρωση μιας εξόδου), ανυπομονησίας ( π. χ να περιμένει τη σειρά του) και θυμού ( π. χ να μην καταφεύγει σε χειροδικία ), με αποδεκτό και λειτουργικό τρόπο .